KÜLTÜREL EFSANELER
Kültürel Yaşamla İlgili Efsaneler :
Asklepios;
Sağlık tedavi ve hekimlik tanrısı Apollon ile Koronis ‘in oğludur. Khiron tarafından yetiştirildi. Karısının adı Eplone idi. Hazakati sayesinde insanları da ölümden kurtarabildiğini düşünen Zeus, onu bir yıldırımla öldürdü. Apollon da Zeus’a yıldırımlar yapan Kyklop’ları öldürerek ASKEPİOS’un öcünü aldı. ASKEPİOS adına özellikle “horoz” kurban edilirdi. AESKULAP asası ve kutsal yılan bu gün doktorluk simgesidir.
Herakles
Bir tanrıca tarafından doğmadığı için mitologya HERAKLES’i tanrı olarak kabul etmez, bir yiğit, çetin işlerin üstesinden gelmiş bir kahraman, sonra da OLYMPOS Dağı’ndaki tanrılara Nektar sunan bir saki olarak gösterir. Mitologyadaki ünlü on işi başarmıştır.
Nympha’lar ( Nefmler/Periler/Huriler)
Aslında başı örtülü, yani gelin anlamına gelen NYMPHA kırlarda, sularda, ormanlarda yaşayan, doğal ve tanrısal varlıkların dişi olanlarına verilen addır. HOMEROS’a göre NYMPHALAR, ZEUS kızlarıdır. Bu genç ve güzel kızlar (periler) korolarla rakseder. Nymphalar ikinci derecede önemli tanrıcalar sayılmakla birlikte, doğa ve insanlar üstüne etkili ve güçlü bilinirler, bu yüzden de büyük tanrıçalar gibi “yüce” ve “ulu” sıfatları ile anılırlar. Doğadaki yerlerine göre adları değişir.
DRYAS: Ormanda yaşayan Nympha’lara bu ad verilir. Orman perisi anlamına gelir.
OREAS: Tepelerde yaşayan perilerdir.
NAİAS : Kaynak ve pınarlarda yaşayanlardır.
NEREUS: Denizlerde yaşayan peri kızlarıdır.
Gerek Asklepios ve gerekse Herakles’e, şaman ve Hrıstiyan inancı gereği bazı şahıslar bez bağlayıp dilek tutmaktadır. Kimisi de çocuğunun ismini burada koymakta ve ayaklarını suya sokmaktadır. Özellikle bayanlar göz suyunda gözlerini mes etmektedir.
Steller
Kurşunlu hamamda kubbeyi tutan payandalardan birinin cephesine yerleştirilmiştir. Üst kısımlarında HERAKLES, altta ise, üç NYMPHA “NEMF” yer almaktadır. Stelin Herakles ve NYMPHA’lara adandığı kitabeden anlaşılmaktadır.
Yine payandalardan birinde yer alan ikinci stelin üzerindeki kabartma hemen hemen birincinin aynıdır. Tek fark aşağıda yer alan NEMF’lerin birbirlerinin ellerinden değil mantolarından tutmalarıdır.
Üçüncü stelde de aynı kabartma görülmektedir. Burada fark düzensiz bir şekilde işlenmiş olmasıdır.
Dördüncü stelde cepheden resmedilmiştir. HERAKLES ve NYMPHA’lar yer almaktadır. NYMPHA’lar mantolarıyla başlarını örtmüşlerdir. Bu stelin ALEKSANROS’un oğlu tarafından ilah HERAKLES ve NYMPHA’lara adandığı yazılmış “ALEKSANDR TARAFINDAN HERAKLES VE NYMPHALA ADANMIŞTIR” denilmiştir.
Beşinci stelde üst üste iki bölümden birinde HERAKLES ve ASKLEPİOS diğerinde ise birbirinin ellerinden tutmuş üç NYMPHA yer almaktadır.
İstanbul Tekfuru Yanko’nun Kızı Eleni’nin İyileşmesi Efsanesi
İstanbul Tekfuru Yanko’nun kızı Eleni iyileşmez bir hastalığa yakalanmış, kentin hekimleri, bilgeleri birer birer tekfura uğrayıp kızının iyileşmeyecek bir hastalığa yakalandığını bildirmişler. Tekfur buna çok üzülmüş, günden güne çirkinleşen, zayıflayan güzel Eleni’de insanlardan kaçıyor yalnız başına günlerce odasına kapanıyormuş. Tekfur kızının da isteği üzerine onu kaplıcalara, kaplıcaların şifalı sularına göndermiş. Eleni ve beraberindekiler için Termal’de köşkler yaptırmışlar. Böylece, Eleni insanlardan uzak yalnız başına ölümü burada beklemeye başlamıştır.
Bir gün kaplıcalarda dolaşırken yaralı bir ceylan görmüş, yaralı ceylana her gün aynı saatlerde rastlamış. Ceylan aynı saatlere yakın geliyor, kaplıcanın sularından içiyor, suya giriyor, bir müddet içinde kalıyor sonra çekip gidiyormuş. Bunu bir müddet böyle izlemiş. Son gördüğünde ise artık sapasağlam ve koşarak ceylanın gittiğini görmüş. Eleni’nin içine gün doğmuş. Eleni de aynı şeyi yapmaya başlamış her gün belli aralıklarla ceylanın yaptığı gibi sulardan içmiş, içine girmiş, yıkanmış ve çıkmış bunu aylarca sürdürmüş. Günden güne iyileştiğini hissettiği gibi çevresindekilerde bunu söylemeye başlamış. Sonunda Eleni iyileşmiş.
Eleni’nin iyileştiği haberi Tekfura verilmiş. Tekfur kaplıcalara gelmiş, Eleni’yi sapasağlam görünce şaşırmış. Bundan sonrada kaplıcaların önemi gittikçe artmış.
İmparator Jüstin’in Güzel Karısı Sofia’nın İyileşmesi İle İlgili Efsane
İmparator Jüstin’in güzel karısı Sofia güzelliği ile ün yapmış bir kadındır. Günlerden bir gün Sofia’nın sararıp solduğu, parmaklarının, derilerinin döküldüğünü görmüşler imparator’a iletmişler. Güzel eşinin böyle bir hastalığa yakalanması İmparator’u çok üzmüş, sonunda kutsal güçlerin bulunduğu kaplıcalara gönderilmesi kendine önerilmiş, güzel Sofia iyileşeceğine inanmadığından kendini birkaç kez öldürmeye teşebbüs etmiş. Sonunda Jüsten onu ikna etmiş birlikte şifalı sularda yıkanmaya başlamışlar. Birkaç ay sonra güzel Sofia tekrar eski güzelliğine kavuşmuş sarayına dönmüş.
Tahta Kılıçlı Bineva Baba
Bineva Baba yaşlı sakallı bir derviş imiş. Çevredeki Hıristiyanların Müslüman olmalarını istemiş, putlara tapmaktan vazgeçmeleri öğütlenmiş bu derviş kaplıcalarda yaşıyormuş. Çevrede herkes Bineva Baba’nın öğütlerine uymuş, Müslüman olmuş. Yalnız bir bölüm Hıristiyan varmış, Bineva Baba’nın yalancı olduğunu söylüyorlarmış. Bineva Baba, elinde bir tahta kılıçla bu inanmayan Hıristiyanların üzerine yürümüş, herkes alay etmiş, gülmüş. Bellerinde kılıçları olanlar dervişin bu haline katıla katıla gülmüş, yerlere yatmışlar. Derviş Bineva elinde kılıcıyla Hıristiyanların ileri geleninin karşısına dikilmiş, Müslüman olmasını istemiş, eğer Müslüman olmazlarsa başlarını elindeki kılıçla keseceğini söylemiş.
Adam önce gülmüş “kes bakalım o tahta oyuncağınla bunak ihtiyar” demiş.
Bineva Baba “Ya Bismillah” demiş. Kılıcı savurmuş. O anda adamın kellesi bir yana vücudu bir yana düşmüş. Bunu gören diğerleri hemen oracıkta Müslüman olmuş. Diz çökmüş Bineva Baba’dan af dilemişler. Diğerleri de kaçıp kaplıcalardan gitmişler.
Uzun zaman sonra derviş Bineva Baba ölmüş. Onu kaplıcaların kaynağının bulunduğu yörenin yüksek bir tepesine gömmüşler. Artık kaplıcalara yıkanmaya gelenler önce Bineva Baba’nın mezarını ziyaret eder sonra yıkanırmış. Dilekleri olanlar, hastalar, çocuksuzlar, sakatlar gelir Bineva Baba’ya dua eder iyileşmelerini dileklerinin yerine getirilmesinde yardımcı olmasını isterlermiş.
Eli Sopalı Derviş Abapuş
Kimileri de bu yörede elinde sopayla çıplak bir adamın kaplıca çevrelerinde dolaştığının söylerler. Çıplak dolaşan bu eli sopalı derviş kime rastlasa, eğer hasta ise hasta olduğu yere eliyle dokunursa onun iyi olmasını sağlıyormuş. Eğer sakatsa sakatlığı geçiyormuş. Bir gün çevreye Hıristiyanlar gelmiş, Abapuş’u görmüşler, Abapuş onların kaplıcalara girmemelerini söylemiş sopasıyla onlarla dövüşmüş. Sonunda dervişi öldürmüşler. Çevre halkı da onu kaplıcaların en yüksek yerine gömmüş, her zaman gidip mezarını ziyaret etmişler.
FERHAT İLE ŞİRİN
Yatak kayasında Ferhad’ın Kayayı Deldiği Yer Ve Ferhad ile Şirin İçin Anlatılan Efsane
Söylenenlere göre Ferhad Akköy’lü olup, çobanlık yapıyormuş. Ferhad koyunlarını güderken Şirin adlı bir kızı görüp ona aşık olmuş. Öyle ki, çevre köyler Ferhad’ın sevgisini bilir herkes onun Şirin’i deliler gibi sevdiğinden haberlidir.
Bir gün köylülerin kullandıkları kaynak da su kurur. Suyun akması için ancak Ferhad gibi bir kimsenin gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. O çevrenin en zengini olan Şirin’in babası istemeye istemeye Ferhad’ı çağırtır. Ondan yatak kayasından su çıkarmasını ister. Ferhad’da şartı olduğunu belirterek;
-Eğer şartımı yerine getirirseniz suyu açarım demiş.
-Söyle şartını kabul demiş, Şirinin babası, o da
-Şirin’i alırım demiş, adam kabul etmiş.
Ferhad kılıcıyla, taşlarla, çubuklarla eşip sert kayayı peynir gibi doğraya doğraya açmış, aradan günler geçmiş, bir gün nihayet suyun kaynağına ulaşmış. Vurduğu kılıç darbesiyle kaya kesildiği gibi çevreye gürül gürül sular akmaya başlamış. Hemen koşup Şirin’in babasına haber vermişler. Şirin’in babası çok kötü kalpli bir adammış. Üstelik kızını da vermek istemiyormuş. Sözünü tutmamış, bu arada bir kötü adamla Ferhad’a haber göndermiş. Adam:
-Şirin’in babası sana kızını vermek istemiyor, sözünden vazgeçti.
Bunu duyan Ferhad deliye dönmüş, rasgele kayalara vurmaya taşları devirmeye başlamış, sonunda dayanamamış kendini aşağı atmış.
Bunu duyan Şirin’de koşup gelmiş, Ferhad’ın kendini attığı kayadan aşağı atlamış, oda oracıkta ölmüş.
O gün bu gündür, Gökçedere’nin üstündeki yatak kayasından Ferhad ile Şirin’in kayası olarak söz edilir ve bu efsane anlatılır.
Asklepios;
Sağlık tedavi ve hekimlik tanrısı Apollon ile Koronis ‘in oğludur. Khiron tarafından yetiştirildi. Karısının adı Eplone idi. Hazakati sayesinde insanları da ölümden kurtarabildiğini düşünen Zeus, onu bir yıldırımla öldürdü. Apollon da Zeus’a yıldırımlar yapan Kyklop’ları öldürerek ASKEPİOS’un öcünü aldı. ASKEPİOS adına özellikle “horoz” kurban edilirdi. AESKULAP asası ve kutsal yılan bu gün doktorluk simgesidir.
Herakles
Bir tanrıca tarafından doğmadığı için mitologya HERAKLES’i tanrı olarak kabul etmez, bir yiğit, çetin işlerin üstesinden gelmiş bir kahraman, sonra da OLYMPOS Dağı’ndaki tanrılara Nektar sunan bir saki olarak gösterir. Mitologyadaki ünlü on işi başarmıştır.
Nympha’lar ( Nefmler/Periler/Huriler)
Aslında başı örtülü, yani gelin anlamına gelen NYMPHA kırlarda, sularda, ormanlarda yaşayan, doğal ve tanrısal varlıkların dişi olanlarına verilen addır. HOMEROS’a göre NYMPHALAR, ZEUS kızlarıdır. Bu genç ve güzel kızlar (periler) korolarla rakseder. Nymphalar ikinci derecede önemli tanrıcalar sayılmakla birlikte, doğa ve insanlar üstüne etkili ve güçlü bilinirler, bu yüzden de büyük tanrıçalar gibi “yüce” ve “ulu” sıfatları ile anılırlar. Doğadaki yerlerine göre adları değişir.
DRYAS: Ormanda yaşayan Nympha’lara bu ad verilir. Orman perisi anlamına gelir.
OREAS: Tepelerde yaşayan perilerdir.
NAİAS : Kaynak ve pınarlarda yaşayanlardır.
NEREUS: Denizlerde yaşayan peri kızlarıdır.
Gerek Asklepios ve gerekse Herakles’e, şaman ve Hrıstiyan inancı gereği bazı şahıslar bez bağlayıp dilek tutmaktadır. Kimisi de çocuğunun ismini burada koymakta ve ayaklarını suya sokmaktadır. Özellikle bayanlar göz suyunda gözlerini mes etmektedir.
Steller
Kurşunlu hamamda kubbeyi tutan payandalardan birinin cephesine yerleştirilmiştir. Üst kısımlarında HERAKLES, altta ise, üç NYMPHA “NEMF” yer almaktadır. Stelin Herakles ve NYMPHA’lara adandığı kitabeden anlaşılmaktadır.
Yine payandalardan birinde yer alan ikinci stelin üzerindeki kabartma hemen hemen birincinin aynıdır. Tek fark aşağıda yer alan NEMF’lerin birbirlerinin ellerinden değil mantolarından tutmalarıdır.
Üçüncü stelde de aynı kabartma görülmektedir. Burada fark düzensiz bir şekilde işlenmiş olmasıdır.
Dördüncü stelde cepheden resmedilmiştir. HERAKLES ve NYMPHA’lar yer almaktadır. NYMPHA’lar mantolarıyla başlarını örtmüşlerdir. Bu stelin ALEKSANROS’un oğlu tarafından ilah HERAKLES ve NYMPHA’lara adandığı yazılmış “ALEKSANDR TARAFINDAN HERAKLES VE NYMPHALA ADANMIŞTIR” denilmiştir.
Beşinci stelde üst üste iki bölümden birinde HERAKLES ve ASKLEPİOS diğerinde ise birbirinin ellerinden tutmuş üç NYMPHA yer almaktadır.
İstanbul Tekfuru Yanko’nun Kızı Eleni’nin İyileşmesi Efsanesi
İstanbul Tekfuru Yanko’nun kızı Eleni iyileşmez bir hastalığa yakalanmış, kentin hekimleri, bilgeleri birer birer tekfura uğrayıp kızının iyileşmeyecek bir hastalığa yakalandığını bildirmişler. Tekfur buna çok üzülmüş, günden güne çirkinleşen, zayıflayan güzel Eleni’de insanlardan kaçıyor yalnız başına günlerce odasına kapanıyormuş. Tekfur kızının da isteği üzerine onu kaplıcalara, kaplıcaların şifalı sularına göndermiş. Eleni ve beraberindekiler için Termal’de köşkler yaptırmışlar. Böylece, Eleni insanlardan uzak yalnız başına ölümü burada beklemeye başlamıştır.
Bir gün kaplıcalarda dolaşırken yaralı bir ceylan görmüş, yaralı ceylana her gün aynı saatlerde rastlamış. Ceylan aynı saatlere yakın geliyor, kaplıcanın sularından içiyor, suya giriyor, bir müddet içinde kalıyor sonra çekip gidiyormuş. Bunu bir müddet böyle izlemiş. Son gördüğünde ise artık sapasağlam ve koşarak ceylanın gittiğini görmüş. Eleni’nin içine gün doğmuş. Eleni de aynı şeyi yapmaya başlamış her gün belli aralıklarla ceylanın yaptığı gibi sulardan içmiş, içine girmiş, yıkanmış ve çıkmış bunu aylarca sürdürmüş. Günden güne iyileştiğini hissettiği gibi çevresindekilerde bunu söylemeye başlamış. Sonunda Eleni iyileşmiş.
Eleni’nin iyileştiği haberi Tekfura verilmiş. Tekfur kaplıcalara gelmiş, Eleni’yi sapasağlam görünce şaşırmış. Bundan sonrada kaplıcaların önemi gittikçe artmış.
İmparator Jüstin’in Güzel Karısı Sofia’nın İyileşmesi İle İlgili Efsane
İmparator Jüstin’in güzel karısı Sofia güzelliği ile ün yapmış bir kadındır. Günlerden bir gün Sofia’nın sararıp solduğu, parmaklarının, derilerinin döküldüğünü görmüşler imparator’a iletmişler. Güzel eşinin böyle bir hastalığa yakalanması İmparator’u çok üzmüş, sonunda kutsal güçlerin bulunduğu kaplıcalara gönderilmesi kendine önerilmiş, güzel Sofia iyileşeceğine inanmadığından kendini birkaç kez öldürmeye teşebbüs etmiş. Sonunda Jüsten onu ikna etmiş birlikte şifalı sularda yıkanmaya başlamışlar. Birkaç ay sonra güzel Sofia tekrar eski güzelliğine kavuşmuş sarayına dönmüş.
Tahta Kılıçlı Bineva Baba
Bineva Baba yaşlı sakallı bir derviş imiş. Çevredeki Hıristiyanların Müslüman olmalarını istemiş, putlara tapmaktan vazgeçmeleri öğütlenmiş bu derviş kaplıcalarda yaşıyormuş. Çevrede herkes Bineva Baba’nın öğütlerine uymuş, Müslüman olmuş. Yalnız bir bölüm Hıristiyan varmış, Bineva Baba’nın yalancı olduğunu söylüyorlarmış. Bineva Baba, elinde bir tahta kılıçla bu inanmayan Hıristiyanların üzerine yürümüş, herkes alay etmiş, gülmüş. Bellerinde kılıçları olanlar dervişin bu haline katıla katıla gülmüş, yerlere yatmışlar. Derviş Bineva elinde kılıcıyla Hıristiyanların ileri geleninin karşısına dikilmiş, Müslüman olmasını istemiş, eğer Müslüman olmazlarsa başlarını elindeki kılıçla keseceğini söylemiş.
Adam önce gülmüş “kes bakalım o tahta oyuncağınla bunak ihtiyar” demiş.
Bineva Baba “Ya Bismillah” demiş. Kılıcı savurmuş. O anda adamın kellesi bir yana vücudu bir yana düşmüş. Bunu gören diğerleri hemen oracıkta Müslüman olmuş. Diz çökmüş Bineva Baba’dan af dilemişler. Diğerleri de kaçıp kaplıcalardan gitmişler.
Uzun zaman sonra derviş Bineva Baba ölmüş. Onu kaplıcaların kaynağının bulunduğu yörenin yüksek bir tepesine gömmüşler. Artık kaplıcalara yıkanmaya gelenler önce Bineva Baba’nın mezarını ziyaret eder sonra yıkanırmış. Dilekleri olanlar, hastalar, çocuksuzlar, sakatlar gelir Bineva Baba’ya dua eder iyileşmelerini dileklerinin yerine getirilmesinde yardımcı olmasını isterlermiş.
Eli Sopalı Derviş Abapuş
Kimileri de bu yörede elinde sopayla çıplak bir adamın kaplıca çevrelerinde dolaştığının söylerler. Çıplak dolaşan bu eli sopalı derviş kime rastlasa, eğer hasta ise hasta olduğu yere eliyle dokunursa onun iyi olmasını sağlıyormuş. Eğer sakatsa sakatlığı geçiyormuş. Bir gün çevreye Hıristiyanlar gelmiş, Abapuş’u görmüşler, Abapuş onların kaplıcalara girmemelerini söylemiş sopasıyla onlarla dövüşmüş. Sonunda dervişi öldürmüşler. Çevre halkı da onu kaplıcaların en yüksek yerine gömmüş, her zaman gidip mezarını ziyaret etmişler.
FERHAT İLE ŞİRİN
Yatak kayasında Ferhad’ın Kayayı Deldiği Yer Ve Ferhad ile Şirin İçin Anlatılan Efsane
Söylenenlere göre Ferhad Akköy’lü olup, çobanlık yapıyormuş. Ferhad koyunlarını güderken Şirin adlı bir kızı görüp ona aşık olmuş. Öyle ki, çevre köyler Ferhad’ın sevgisini bilir herkes onun Şirin’i deliler gibi sevdiğinden haberlidir.
Bir gün köylülerin kullandıkları kaynak da su kurur. Suyun akması için ancak Ferhad gibi bir kimsenin gücüne ihtiyaç duyulmaktadır. O çevrenin en zengini olan Şirin’in babası istemeye istemeye Ferhad’ı çağırtır. Ondan yatak kayasından su çıkarmasını ister. Ferhad’da şartı olduğunu belirterek;
-Eğer şartımı yerine getirirseniz suyu açarım demiş.
-Söyle şartını kabul demiş, Şirinin babası, o da
-Şirin’i alırım demiş, adam kabul etmiş.
Ferhad kılıcıyla, taşlarla, çubuklarla eşip sert kayayı peynir gibi doğraya doğraya açmış, aradan günler geçmiş, bir gün nihayet suyun kaynağına ulaşmış. Vurduğu kılıç darbesiyle kaya kesildiği gibi çevreye gürül gürül sular akmaya başlamış. Hemen koşup Şirin’in babasına haber vermişler. Şirin’in babası çok kötü kalpli bir adammış. Üstelik kızını da vermek istemiyormuş. Sözünü tutmamış, bu arada bir kötü adamla Ferhad’a haber göndermiş. Adam:
-Şirin’in babası sana kızını vermek istemiyor, sözünden vazgeçti.
Bunu duyan Ferhad deliye dönmüş, rasgele kayalara vurmaya taşları devirmeye başlamış, sonunda dayanamamış kendini aşağı atmış.
Bunu duyan Şirin’de koşup gelmiş, Ferhad’ın kendini attığı kayadan aşağı atlamış, oda oracıkta ölmüş.
O gün bu gündür, Gökçedere’nin üstündeki yatak kayasından Ferhad ile Şirin’in kayası olarak söz edilir ve bu efsane anlatılır.
